نعمت رکوع و سجود

وَحَرَکاتِ رُکُوعى وَسُجُودى

نویسنده: دکتر مهرداد منصوری "متخصص ارتوپدی"

 =========================سیستم حرکتی بدن انسان

Musculoskeletal system یا Locomotor system مجموعه ای از بافت ها است که به او توانایی حرکت و جابجایی میدهد. این سیستم از مجموعه استخوان ها (که به آن اسکلت میگویند)، عضلات، تاندون ها، لیگامان ها، مفاصل و دیگر بافت های همبندی تشکیل میشود.

سازه اصلی سیستم حرکتی بدن انسان استخوان های او است. این استخوان ها با نظم مشخصی در کنار یکدیگر قرار میگیرند تا سیستم اسکلتی را بسازند. این سازه یک ساختار محکم و مقاوم را ایجاد میکند تا دیگر ارگان ها و اعضای بدن به آن متصل شوند. یا بر روی آن قرار میگیرند و یا در داخل آن. در بعضی قسمت ها مانند مغز یا قفسه سینه استخوان ها اعضاء حیاتی بدن را محصور کرده و از آن حفاظت میکنند.

اسکلت نه فقط چهارچوب و محل اتکای دیگر اعضای بدن است بلکه قابلیت تغییر شکل را دارد. این قابلیت از طریق مفاصل ایجاد میشود. مفصل مکانی است که دو استخوان در کنار یکدیگر قرار گرفته و میتوانند در کنار هم حرکت کنند. پس حرکت مجموعه استخوان ها در کنار هم این قابلیت را به اسکلت میدهد که بتواند دائما شکل کلی خود را عوض کند.

برای به حرکت درآوردن استخوان ها عضلاتی بر روی آنها متصل میشوند. هر عضله حداقل در دو محل مجزا به دو استخوان متفاوت متصل میشود. انقباض عضله موجب تغییر شکل آن شده و این تغییر شکل با انتقال نیرو به محل اتصال به استخوان ها موجب حرکت آنها میشود. به این ترتیب استخوان ها میتوانند وضعیت خود را نسبت به همدیگر تغییر دهند یا به عبارت دیگر حرکت کنند. این حرکت موجب میشود تا انسان بتواند بر محیط زندگی خود تاثیر گذاشته و آن را تغییر دهد. حرکت اندام های تحتانی از طریق اعمال نیرو بر زمین میتواند موجب تغییر مکان کل اسکلت بر روی زمین شود. به این ترتیب است که انسان راه میرود و جای خود را بر روی زمین تغییر میدهد.

قسمت دیگر سیستم حرکتی بدن انسان تاندون یا زردپی است. در بسیاری نقاط عضلات مستقیما به استخوان متصل نمیشود بلکه این اتصال را از طریق بافتی دیگر به نام تاندون انجام میدهد. تاندون طناب بافتی محکمی است که از یک سر به عضله متصل شده و از طرف دیگر به استخوان وصل میشود. تاندون نیروی حاصل از انقباض عضله را به استخوان منتقل میکند.

با اینکه استخوان های در محل مفصل در کنار هم قرار گرفته و حرکت میکنند ولی قرار گرفتن و حرکت نیاز به یک اتصال پایدار و متحرک دارد. این پایداری عمدتا به توسط رباط ها یا لیگامان ها صورت میگیرد. رباط یا لیگامان پرده بافتی محکمی است که دو سر آن به دو استخوان که در مفصل کنار هم قرار گرفته اند متصل میشود. این اتصال محکم موجب میشود تا استخوان ها در محل مفصل در کنار هم باقی بمانند و از هم دور نشوند و در عین حال به علت خاصیت انعطاف پذیری که رباط دارد به استخوان ها اجاره میدهد تا در محل مفصل در کنار هم حرکت کنند.

غضروف ها قسمت دیگر سیستم حرکتی هستند که در انتهای استخوان ها جایی که آنها در محل مفصل در کنار هم قرار میگیرند وجود دارند. غضروف به صورت لایه ای انتهای استخوان را میپوشاند و سطح آن را صاف و لغزنده میکند. غضروف به استخوان ها این امکان را میدهد تا با کمترین اصطکاک بتوانند در محل مفصل در کنار هم حرکت کنند.

سیستم حرکتی بدن انسان از یک طرف یک سیستم زیستی و زنده است و تابع قوانین حاکم بر آن و از طرف دیگر یک سیستم مکانیکی است و بنابراین از قوانین ثابت علم مکانیک پیروی میکند. روابط حاکم بر نحوه حرکت اجزاء این سیستم پیچیده را بیومکانیک Biomechanics میگویند. بیومکانیک یا مکانیک زیستی علمی است که توضیح میدهد چه نیروهایی به سیستم حرکتی بدن انسان وارد میشوند و این نیروها چگونه موجب حرکت استخوان ها میگردند. علم بیومکانیک در فهم نحوه اختلال در این سیستم و بیماری های آن به ما کمک میکند.

هر جزئی از سیستم حرکتی بدن انسان میتواند دچار اختلال شده و این اختلال موجب بیماری و بروز علائمی مانند درد، محدودیت حرکتی، تورم یا لنگش میشود. با فهم بهتر کارکرد اجزاء این سیستم و نحوه عملکرد آن بعنوان یک کل، میتوان بیماری های آن را هم بهتر شناخت.