ثروت هایی که دیده نمی شوند

وقتی به محضر بزرگی میرسی پیش از آنکه خواسته ها و نیازهایت را بگویی ابتدا به عجز و کوچکی خودت اعتراف می کنی و  نعمتها و بخشش هایش به خود را ذکر می کنی. و این ادابی است که در اغلب دعا های معصومین رعایت شده است.

یکی از این دعاها دعای شریف عرفه سیدالشهدا (ع) است. با حمد و ستایش و اقرار به بزرگی پروردگار آغاز می شود:

اَلْحَمْدُ لله الَّذى لَیْسَ لِقَضآئِهِ دافِعٌ وَلا لِعَطائِهِ مانِعٌ وَلا کَصُنْعِهِ

سـتـایـش خـاص خـدایـى اسـت کـه نـیـسـت بـراى قضا و حکمش جلوگیرى و نه براى عطا و بخششش مانعى و نه مانند ساخته اش

سپس امام (ع) به کوچکی و عحز خود اعتراف میکند:

مُقِرّاً بِاَنَّکَ رَبّى وَ اِلَیْکَ مَرَدّى اِبْتَدَاْتَنى بِنِعْمَتِکَ قَبْلَ اَنْ اَکُونَ شَیْئاً مَذْکُورا وَخَلَقْتَنى مِنَ التُّرابِ

اقـرار دارم بـه ایـنـکه تو پروردگار منى و بسوى تو است بازگشت من آغاز کردى وجود مرا به رحمت خود پیش از آنکه 

چیز قابل ذکرى باشم و مرا از خاک آفریدى

به نعمت آفرینش خود، سالم ماندن از خطرات و گزند عوامل در دوران جنینی و حتی قبل از آن اشاره میکند:

ثُمَّ اَسْکَنْتَنِى الاَْصْلابَ آمِناً لرَیْبِ الْمَنُونِ وَاخْتِلافِ الدُّهُورِ وَالسِّنینَ فَلَمْ اَزَلْ ظاعِناً مِنْ صُلْبٍ اِلى رَحِمٍ فى تَقادُمٍ مِنَ الاَْیّامِ الْماضِیَةِ وَالْقُرُونِ الْخالِیَةِ

از حوادث زمانه و تغییرات روزگار و سالها و همچنان همواره ازصلبى به رحمى کوچ کردم در ایام قدیم و گذشته و قرنهاى پیشین

گماردن والدین به محافظت و مراقبتش در دورزان طفولیت:

وَحَفِظْتَنى فِى الْمَهْدِ طِفْلاً صَبِیّاً وَرَزَقْتَنى مِنَ الْغِذآءِ لَبَناً مَرِیّاً وَعَطَفْتَ عَلَىَّ قُلُوبَ الْحَواضِنِ وَکَفَّلْتَنى الاُْمَّهاتِ الرَّواحِمَ وَکَلاَْتَنى مِنْ طَوارِقِ الْجآنِّ

  و در حال طفولیت و خردسالى در گـهـواره مـحـافـظـتـم کـردى و روزیـم دادى از غـذاهـا شـیـرى گـوارا و دل پرستاران را بر من مهربان کردى و عهده دار پرستاریم کردى مادران مهربان را و از آسیبهای ناشناخته

آنگاه اعضا و جوارح خود را به شهادت می گیرد که اگر تمام وجودم را بکار گیرم و قرنها عمر کنم توان سپاسگزاری یکی از این نعمات را نخواهم داشت:

وَاَنـَا اَشْهَدُ یا اِلهى بِحَقیقَةِ ایمانى وَعَقْدِعَزَماتِ یَقینى وَخالِصِ صَریحِ تَوْحیدى وَباطِنِ مَکْنُونِ ضَمیرى و ...........اَنْ لَوْ حاوَلْتُ و اجْتَهَدْتُ مَدَى الاَْعصارِ وَالاَْحْقابِ لَوْ عُمِّرْتُها اَنْ اءُؤَدِّىَ شُکْرَواحِدَةٍ مِنْ اءَنْعُمِکَ مَا اسْتَطَعْتُ ذلِکَ اِلاّ بِمَنِّکَ شُکْرُکَ اَبَداً جَدیداً

 

 گواهى می دهم  که اگر تصمیم بگیرم و بکوشم در طول قرون و اعصار بر فرض که چنین عمرى بکنم و بخواهم شکر یـکى از نعمتهاى تو را بجا آورم نخواهم توانست

در این فراز، ترکیب های هنری وجود دارد که بدون فهم آنها، بخش بزرگی از بار علمی این دعا، نادیده گرفته می‌شود. . در ضمن این‌که به تک‌ تک واژه‌های این فراز پرداخته می شود، باید این ترکیب ها به طور جداگانه، مورد بررسی قرار گیرد.

امام حسین(علیه السلام) در دعای پر فیض عرفه, به نعمتهایی که خداوند در جسم و کالبد انسان قرار داده به زیبایی اشاره نموده است و آنان را این چنین بر می شمارد:

و رشته هاى دید نور چشمانم, خطوط صفحه پیشانیم رخنه هاى راههاى تنفسم پرده هاى نرمه بینیم, راههاى پرده گوشم و آنـچـه بـچـسـبـد و روى هـم قـرار گـیـرد بـر آن دو لبـم, حـرکـتـهـاى تـلفظ زبانم, محل پیوست کام دهـان و آرواره‌ام, مـحـل بـیـرون آمـدن دنـدانـهـایـم محل چشیدن خوراک و آشامیدنیها, رشـتـه و عصب مغز سرم لوله (حلق) متصل به رگهاى گردنم و آنچه در برگرفته آن را قفسه سینه ام, رشته هاى رگ قلبم و شاهرگ پرده دلم, پاره هاى گوشه و کنار جگرم و آنچه را که استخوانهاى دنده هایم و سربندهاى استخوانهایم در بردارد, انقباض عضلات بدنم, اطراف سر انگشتانم, گوشتم خونم موى بدنم پوستم عصبم ساقم و استخوانم مغزم رگهایم تمام اعضاء و جوارحم و آنچه بر اینها بافته شده از دوران شیرخوارگیم و آنچه را زمین از من بر خود گرفته .... اى مولاى من آیا گوشم یا چشمم یا زبانم یا دستم یا پایم؛ آیا همه اینها نعمتهاى تو نیست که در پیش من بود و با همه آنها تو را معصیت کردم اى مولاى من پس تو حجت و راه مۆ اخذه بر من دارى.»[4]

یکی از مواردی که این دعا را منحصر بفرد نموده انتخاب اندام ها و اعضایی است که هرچند به ظاهر اهمیت چندانی ندارند ولی  توجه و تعمق در ساختار و نقش حیاتی هریک از این اعضا و اندامها رهنمودی است برای درک شگفتیهای آفرینش انسان و ضرورت شکر نعمات الهی. نکته قابل توجه اینکه امام (ع) برای معرفی اندامها بجای ذکر نام متداول آنها از عناوینی استفاده میکند که بیانگر نقش و اهمیت هر اندام باشد. مثلا برای بیان نقش و اهمیت استخوان جمجمه  در حفاظت مغز، از عنوان " حِمالَهِ اُمِّ رَاءْسى" نگهدارنده پوست مغز

و در بیان اهمیت دندانها به رویشگاه آنها " مَنابِتِ اَضْراسى اشاره می فرماید

در این مجموعه ضمن بازخوانی این بخش از دعا به شرح مختصری از فیزیولوژی و اهمیت هریک از آنها پرداخته می شود.