حرکات زبان

وَحَرَکاتِ لَفْظِ لِسانى(7)

و حـرکـتـهـاى تـلفظ زبانم

 

زبان از مهمترین اعضاء بدن آدمی است، این عضو رابطه انسان را با محیط خارج آسان ساخته و وسیله بیان حوائج وی و پاسخ دادن به نیازهای دیگران می باشد. اهمیت آن برای آدمی بدان حد است که حضرت امیر علیه السلام آن را در کنار عقل و دین، خلاصه انسان شمرده است. «الْانْسانُ لُبُّهُ لِسانُهُ وَ عَقْلُهُ دینُهُ ومُرُوَّتُهُ» چکیده و لب انسان، زبان او و عقل وی دین ومروت اوست. (بحار الانوار- جلد 78- صفحه 56) این قسم از بدن، در سرنوشت و عاقبت امر انسان اثری مستقیم دارد، و می تواند صاحبش را مرضی و یا مبغوض خداوند نماید.(اخلاق در قرآن و سنت) 

زبان از نعمت های بزرگ الهی در وجود انسان است، خدای متعال به اهمیت این نعمت در قرآن کریم چنین اشاره می فرمایند:

«أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَینَینِ، وَ لِساناً وَ شَفَتَینِ»^[1]

آیا برای انسان دو چشم و یک زبان و دو لب قرار ندادیم؟

حضرت امیر علیه السلام در حدیثی که در عنوان بحث گذشت انسان بی زبان را صورت بی سیرت و حیوان بی فایده معرفی فرموده است، بار دیگر به این روایت توجه کنید:

«مَا الْانْسانُ لَوْلا اللِّسانُ الّا صُورَةٌ مُمَثَّلَةٌ اوْ بَهیمَةٌ مُهْمَلَةٌ»^[2]

انسان بدون زبان جز هیکل و نقش یا چهارپائی بیهوده نیست.

امام صادق (ع) در حکمت آفرینش دستگاه صوتی انسان خطاب به مفضل می فرماید:

ای مفضل! در صدا، سخن گفتن و آفرینش ابزار آنها در انسان، بسیار اندیشه کن. «حنجره» مانند لوله ای صدا را خارج می کند. زبان و لبها و دندانها نیز وسیله ادای حروف و نغمه ها هستند. نمی نگری کسی که دندان ندارد «سین» و کسی که لب ندارد «کاف» و کسی که زبانش سنگین است، «ر» را بدرستی تلفظ نمی کند؟

این دستگاه بیش از هر چیز به یک قره نی می ماند. حنجره شبیه نای آن و ریه بسان انبانی است که در آن می دمند تا باد داخل آن شود. عضلاتی که شش را می گیرند تا صدا بیرون آید همچون انگشتانی است که بر آن انبان می نهند تا باد در قره نی در جریان افتد. لب و دندانی هم که حروف و نغمات را ادا می کنند چون انگشتانی است که پیوسته و مرتب بر دهان قره نی می گذارند تا از دمیدن در آن، صداهای مختلف پدید آید. اگر چه برای راهنمایی و...دستگاه صوتی را به این وسیله شبیه دانستیم اما در واقع این وسیله خود شبیه دستگاه صوتی انسان است.

تو را از شیوه سخن گفتن با دستگاه صوتی و چگونگی ادای حروف آگاه کردم. اما باز فواید دیگری در این اعضا نهفته که تو سخت بدانها نیازمندی.

«نای» مسیر جریان مداوم هوا و وسیله خنک کننده قلب است. اگر این

جریان اندکی قطع گردد. چه بسا آدمی در هلاکت افتد.

شگفتی های زبان

از مهمترین فواید زبان قدرت تکلم است. انسان موجودی اجتماعی است و برای ارتباط با اجتماع نیاز به وسیله ای ارتباطی دارد، زبان این نقش را بدون کم و کاست ایفاء می نماید.

نیاز به سخن گفتن همانند نیاز به خوردن و آشامیدن در رتبه اولین حوائج انسان قرار گرفته است و روزی و ساعتی نیست که آدمی خود را از آن بی نیاز احساس کند.

از میان 28 حرف الفبای عربی همه حروف باستثنای حروف حلقی و شفوی (همزه، حاء، عین، حاء، غین، خاء، ب، ف، م، و) از زبان تلفظ می شوند و البته در تلفظ صحیح همان حروف هم، زبان بی تاثیر نیست.

این فایده مهم برای زبان برخلاف فوائد دیگر تحت اختیار و اراده انسان است و تا انسان نخواهد، هوای بازدم تبدیل به اصوات و حروف و کلمات نمی گردد.

و بر همین اساس می توان این اثر را مهمترین فائده زبان شمرد زیرا که ضررها و منافع گسترده گفتاری ناشی از شیوه بهره بری از زبان می باشد.

البته خدای حکیم زبان را همانند سایر اعضاء برای منافع سودمند آن خلق نمود تا در مسیر سعادت دنیا و آخرت وی قرار گیرد. لذا سیر زبان در این راه مطابق فطرت است و سوق زبان در خلاف این جهت، مطابق با سرشت انسانی نیست.

زبان از تعدادی ماهیچه درست شده است . این ماهیچه ها به جهت های مختلف حرکت می کنند تا زبان بتواند به خوبی کارش را انجام دهد .
قسمت جلویی زبان خیلی انعطاف پذیر است و خیلی هم راحت به هر طرف می چرخد و با همکاری دندان انواع صداها را تولید می کند . قسمت جلویی زبان بعضی از افراد آنقدر انعطاف پذیر است که به راحتی آن را لوله می کنند و به شکل کانال در می آورند .
ماهیچه های انتهای زبان برای صداهای خاصی کمک می کنند مثل حرف «ک» و «گ» سعی کنید این صداها را آرام تولید کنید متوجه می شوید چگونه انتهای زبانتان مقابل جلوی دهان برای تولید این صداها حرکت می کند . همچنین به یاد داشته باشید که قسمت جلویی زبان غذا را روی دندان ها می برد تا دندان غذا را آسیاب کند . به محض اینکه غذا خرد و با آب دهان مخلوط شد قسمت زیرین زبان آماده به کار برای چرخاندن غذا می شود .
ماهیچه های انتهای زبان حرکت می کنند و مقدار کمی از غذا را با بزاق به مری می فرستند مری قسمت لوله ای شکلی در گلو می باشد . نای هم در گلو وجود دارد که هوا از طریق آن وارد بدن و خارج می شود . وقتی غذا را می بلعید یک باله مخصوص که به آن دریچة نای می گویند روی نای را می بندد و از فرو رفتن غذا در نای جلوگیری می کند و غذا وارد مری می شود .
عقب زبانتان از سه قسمت تشکیل شده است یک لوزة زبانی و دو لوزة کامی . لوزه ها تودهای کوچکی از بافت ها هستند . لوزة زبانی تماما ً در قسمت عقب زبان قرار دارد ( زبانی یک کلمة ذهنی است که از آن برای صحبت کردن استفاده می شود ) در هر دو طرف لوزه زبانی در حلق دو لوزة کامی قرار دارند .
یکی در سمت راست و یکی در سمت چب . لوزه ها کامی متشکل از حفره هایی است که مانع ورود میکروبهای مضر به بدن می شوند . گاهی اوقات لوزه های کامی در اثر میکروب عفونی و در نتیجه متورم و دردناک می شوند ممکن است این برای بعضی بچه ها اتفاق افتاده باشد که به آن آماس لوزه می گویند .

حرکت مختلف زبان هنگام صحبت کردن فرد در دستگاه ام آر آی

زبان محکم سرجای خودش قرار گرفته است

آیا تا به حال فکر کرده اید چه چیزی مانع قورت دادن زبان می شود ؟ یک راه آسان برای دریافت جواب وجود دارد و آن این است ، به آیینه ای نگاه کنید دهانتان را کاملاً باز کنید از ماهیچه های زبانتان استفاده کنید نه از انگشت ، حالا زبانتان را بالا ببرید و به زیر آن نگاه کنید . شما فرنولیوم را می بینید . این پرده ای است که زبان را به کف دهان وصل کرده است . همچنین زبان به جلو و اطراف حلق متصل است به همین دلیل نمی توانید زبانتان را در دهانتان لوله کنید .

خوراکی های خوشمزه

فعلاً آیینه را کنار نگذارید و دوباره به زبانتان نگاه کنید ولی این بار از نزدیکتر به روی زبان نگاه کنید . توجه داشته باشید که روی آن چقدر ناهموار است و مثل قسمت زیرین زبان که خیلی صاف است نمی باشد . زبری روی زبان به این دلیل است که روی آن را لایه ای از ناهمواری هایی پوشانده است . که به آن پستانچة روی زبان می گویند . سه نوع پستانچه اصلی وجود دارد دو تا در قسمت جلوی زبان و دیگری در قسمت انتهای زبان .
آنهایی که در قسمت جلو هستند قارچ شکل هستند . قسمت های بزرگتر فیلیفرم و قسمت های کوچکتر که مثل تارهای نازک مو هستند در انتهای زبان ولیت قرار دارد . آنها بزرگ و گرد هستند و حدود ۸ تا ۱۲ تا از آنها وجود دارد . پستانچه باعث می شود غذا لغزنده شود در حالیکه غذا را می جوید حرکت کند و شامل شامة چشایی است .
به این ترتیب می توانید مزة هر چیزی از سیب گرفته تا کدو سبز را بفهمید . وقتی انسان متولد می شود ۱۰ هزار شامة چشایی دارد ولی کم کم که رشد می کند بسیاری از آنها را از دست میدهد یک فرد بزرگسال ممکن است ۵ هزار شامة چشایی داشته باشد . به همین دلیل مزة بعضی غذاها برای شما ممکن است خیلی تندتر باشد تا برای بزرگسالان .
حس چشایی مزه های شیرین ، ترش ، تند و شور را تشخیص می دهد . اخیراً دانشمندان نوع جدیدی از حس چشایی را کشف کرده اند که مزة MSG ( مواد غذایی شیمیایی افزودنی ) را تشخیص می دهد که به آن طعم یومامی ( umami ) می گویند .

ارسال مزه ها

از کجا می فهمید بعضی چیزها مزه دارند ؟ هر جوانة چشایی از سلول های چشایی تشکیل شده است این سلول ها تارهایی هستند که فقط با میکروسکوپ دیده می شوند و به آنها میکرویلی می گویند . این میکرویلی با گیرنده های چشایی پوشیده شده است . وقتی چیزی در دهانتان می گذارید در بزاق حل می شود و میکرویلی را تحریک می کند تا علائم عصبی ایجاد کند . این علائم به مغز فرستاده می شود مغز هم علائم را تجزیه و تحلیل می کند و مزة آن را برای شما مشخص می کند .
تشخیص مزه ها از طریق مغز صورت می گیرد و به شما دربارة آنچه در دهانتان می گذارید دستور می دهد و در بعضی موارد سلامت شما را حفظ می کند . آیا تاکنون چیزی نوشیده اید که طعم عجیبی داشته باشد ؟
وقتی شیر فاسدی را می نوشید گیرنده ها ضربه های عصبی به مغز ارسال می کنند . دوباره مغز ضربه های عصبی را رمزگشایی می کند و به شما فرمان می دهد که این طعم خطرناک است و شما می فهمید نباید آن را بخورید .
بعضی چیزها حساسیت گیرنده های حس چشایی را کم می کند مثل غذاها یا نوشیدنی های سرد . یک بستنی یخی که از آب میوة مورد علاقه تان درست شده به شیرینی آب میوة معمولی آن نیست اگر قبل از خوردن غذایی که دوست ندارید یک بستنی یخی را بمکید ، متوجه طعم بد غذا نمی شوید سعی کنید دفعة بعد ، قبل از خوردن چیزی که نمی توانید تحمل کنید ، این کار را انجام دهید .

دوستان زبان

قبلاً که سرماخوردگی داشته اید و احساس کرده اید بینی شما گرفته است آیا دقت کرده اید که طعم غذاها را خوب نمی فهمید ؟ خوب به این دلیل که زبان شما نمی تواند همه امتیازات برای مزه های مختلف را بگیرد زبان برای چشیدن از بینی کمک می گیرد . بینی به شما کمک می کند قبل از اینکه غذا را وارد دهان کنید و یا هنگامیکه آن را بجوید و یا آن را ببلعید می توانید آن را بو کنید . بوهای تند حتی می تواند حس چشایی را مختل کند وقتی در حال خوردن سیب هستید یک برش پیاز جلوی بینی خود قرا دهید ، چه مزه ای حس می کنید ؟

زبان از دندان ، لبها و دهان نیز کمک می گیرد . دندان با خرد کردن غذا به زبان کمک می کند در حالیکه زبان غذا را به تمام دهان می چرخاند و بدون دندان و لب و کف دهان زبان نمی تواند هیچ صدایی تولید کند . بزاق نیز یکی از همکاران زبان است . زبان وقتی خشک باشد نمی تواند مزة خوراکی ها را بچشد پس بزاق با مرطوب کردن دهان به زبان کمک می کند . بزاق همچنین غذا را تجزیه می کند و زبان در آسان بلعیدن کمک می کند .

زبان یک کارگر مقاوم می باشد

با تمام کارها ، حرف زدن ، ترکیب کردن غذا ، بلعیدن و چشیدن آیا فکر می کنید زبان استراحت می کند ؟

نه ! حتی زمانیکه می خوابید زبان در حال فعالیت است و بزاق را به داخل حلق می فرستد تا بلعیده شود . این کار خوبی است در غیر این صورت آب از دهان روی بالش می ریخت . سعی کنید از زبان خود خوب مراقبت کنید دندان ها را مسواک بزنید و دهانتان را بشویید از خوردن غذاهای داغ بپرهیزید . اگر از زبان خوب مراقبت نکنید نمی توانید به وظایفش خوب عمل کند . برای چشیدن ، حرف زدن یا حتی زمانی که می خواهید به برادر کوچکترتان زبان درازی کنید ، زبان باید در حالت عادی و نرمال باشد . به یاد داشته باشید زبان عضوی است که با همة اعضای دیگر همکاری میکند.(منبع:سایت طرقبه)

وقتی که غذا وارد دهان میشود، زبان آنرا به زیر دندانها هدایت می کند. دندانها به کار می افتند و غذا را می برند و می درند و خرد می کنند. در اینوقت چشمه های ششگانه دهان به فوران می آیند و هر یک مایع مخصوصی از خود بیرون داده، بزاق را تشکیل می دهند تا جویدن غذا را تکمیل کند. آنگاه زبان غذاهای جویده شده را به عقب رانده و غذاهای جویده نشده را دوباره به آنها تحویل میدهد و همان عمل تکرار می شود. زبان، در کار خود، آنقدر ماهر است که با آنکه پیوسته در جست و خیز می باشد، بایستی همراه غذا پی در پی جویده شود، ولی خود را از نیش دندانها نگهداری می کند. چنانچه بسیار کم رخ می دهد که کسی زبان خود را بجود. آری همه این کارها در ظرف چند ثانیه انجام می شود و نوبت به لقمه دومین می رسید.
این وضع منظم را چه کسی در دهان ما بوجود آورده است؟ خودمان؟ نه. پدر و مادرمان؟ نه. تصادف هم همگانی نمیشود که تمام انسانها و حیوانهای دهان دار و دندان دار چنین باشند. ماده هم نمی تواند؛ چون نه غذا را می شناسد و نه دندان و نه زبان را و نه چشمه های جوشان دهان را. پس که کرده است؟ او! آری چون جز او کسی دیگر چنین دانش و قدرتی ندارد.(دائره المعارف طهور  http://tahoor.com )

امام علی (ع) در نهج البلاغه می فرماید:

«و (تعجب کنید که انسان) با قطعه گوشتى سخن مى گوید»(وَیَتَکَلَّمُ بِلَحْم).

با این که سخن گفتن براى ما کار بسیار ساده اى به نظر مى رسد که حتى از کودکى با آن آشنا بوده ایم ، ولى اگر درست بیندیشیم کار بسیار پیچیده اى است. به هنگام اداى یک جمله زبان باید با سرعت روى مخارج متعدد حروف بچرخد و مخرج لازم را مثلا براى حرف «ز» انتخاب کند و بلافاصله به سراغ حرف «ب» برود و آنگاه آرام بگیرد و اجازه دهد حرف «الف» از فضاى دهان پخش شود بلافاصله روى مخرج «نون» قرار گیرد تا واژه زبان تلفظ شود. حال فکر کنید وراى خواندن یک مقاله یا بیان سخنرانى این زبان چه جوالانى باید در درون دهان داشته باشد که مسلسل وار جاى خود را تغییر دهد که اگر دیر بجنبد کلمه غلطى بر زبان جارى مى شود و جالب این است که چنان این جابجایى عادت انسان مى شود ، که گویى به صورت خودکار در آمده است و انسان مى تواند همه حوادث عالم هستى را با همین قطعه گوشت بسیار ساده ادا کند و این نکته نیز قابل توجه است که صدها یا هزاران زبان براى تکلم در دنیا وجود دارد و همگى با حرکات زبانشان مى توانند مقاصد خود را بیان کنند.
از آنجا که اگر این زبان دائماً تر و تازه نباشد نمى تواند چنین حرکات سریعى از خود نشان بدهد خداوند چشمه هایى جوشان در زیر زبان و دهان انسان قرار داده است که مرتباً بزاق از آن تراوش مى کند و زبان را نرم و فعال نگه مى دارد و دیده ایم به هنگام تشنگى شدید و کم شدن آب دهان انسان بسیار به زحمت سخن مى گوید.
نکته مهم در مسئله سخن گفتن این است که مطالبى را که انسان مى خواهد براى دیگران بیان کند نخست به صورت کلى در روح و مغزش حاضر مى شود و بعد کلمات را براى اداى آن انتخاب مى کند سپس به زبان فرمان مى دهد که با استفاده از مخارج حروف، کلمات را تنظیم کند و سپس جمله ها را آماده سازد تا دیگران از مقاصد دورنى او آگاه شوند. حال فکر کنید یک کودک پنج ساله شیرین زبان هنگامى که مى خواهد سخن بگوید تمام این مراحل پیچیده و بسیار حساس را طى مى کند تا مقصود خود را به دیگران برساند. بزرگ است خدایى که چنین قدرتى به انسان و مخصوصاً به یک قطعه گوشت ساده در دهان او داده است... (برگرفته از تفسیر آیت الله مکارم شیرازی)